डॉल्बी एटमोस् इति एकं परिवेशध्वनिस्वरूपं यत् केवलं दीर्घकालं यावत् चलचित्रेषु एव प्रयुक्तम् आसीत् । 3D श्रव्य नवीनता किम् अस्ति तथा च तत् कथं प्राप्तम्? वयं महत्त्वपूर्णसूचनाः प्रस्तुतामः। 
।
डॉल्बी एटमोस् इति वस्तु-आधारितं श्रव्य-प्रौद्योगिकी अस्ति, यत् डॉल्बी-प्रयोगशालाभिः २०१२ तमे वर्षे विकसितम् अस्ति । प्रथमवारं पिक्सर्-चलच्चित्रे मेरिडा वालेक्ज्ना इत्यस्मिन् प्रारूपस्य उपयोगः कृतः ।
एषा प्रौद्योगिकी मूलतः चलच्चित्रगृहाणां कृते अभिप्रेता आसीत्, परन्तु गृहचलच्चित्रयन्त्राणां स्पीकराणां च कृते शीघ्रमेव अनुकूलिता । वर्धमानं लोकप्रियता, उच्चप्रौद्योगिकीप्रगतिः, अस्य प्रारूपस्य समर्थनं कुर्वतां उपकरणानां अधिकाधिकं उपलब्धता च डॉल्बी एट्मोस् भविष्यस्य प्रौद्योगिकीं करोति, यत् अस्माकं गृहेषु अधिकतया वर्तते।
डॉल्बी एटमोस् कथं कार्यं करोति
डॉल्बी एटमोस् इति प्रौद्योगिकी मानवस्य मस्तिष्कं कथं कार्यं करोति इति प्रेरितम् अस्ति! अस्य उत्पत्तिः वैज्ञानिकानां संशोधनात् अभवत् ये अवलोकितवन्तः यत् मानवमस्तिष्कः शब्दस्य विषये विविधस्थानात् दत्तांशसङ्ग्रहं कृत्वा ध्वनिं गृह्णाति शोधप्रबन्धस्य आधारः विभिन्नेषु स्थानेषु स्थितानां श्रव्यवक्तृणां उपयोगेन प्रयोगाः आसन् । तेषां आधारेण 3D ध्वनिप्रौद्योगिकी विकसिता, यत् ततः Dolby Atmos मानकरूपेण परिणतम् ।
Dolby Atmos ध्वनि कथं निर्मीयते
Dolby Atmos प्रौद्योगिकी स्वयमेव श्रव्यं विभज्यते यतः तत् असीमितसङ्ख्यायां पङ्क्तयः भवति, ये ततः स्पीकर्-भ्यः प्रेष्यन्ते । गृहरङ्गमण्डपे प्रायः श्रव्यतन्त्रस्य अनेकाः वक्तारः भवन्ति, सिनेमाभवने च ६० पर्यन्तं भवितुम् अर्हति सिद्धान्तः सरलः अस्ति – यथा यथा अधिकं ध्वनिप्रकीर्णनं भवति तथा तथा अन्तरिक्षस्य भावः अधिकः भवति सौभाग्येन एतस्य अर्थः न भवति यत् एतादृशी प्रभावशालिनी वक्तृणां संख्या गृहे आवश्यकी अस्ति। लोकप्रियं संकुचितं च ध्वनिपट्टिका इत्यादीनि प्रौद्योगिकी, उपकरणानि च सर्वदा इव उद्धाराय आगच्छन्ति ।
Dolby Atmos – 3D ध्वनि प्रौद्योगिकी कथं निर्मितवती
एटमोस् इति एकं प्रौद्योगिकी यत् स्टीरियो, सरौण्ड् तथा नवीनतरं डिजिटल इत्यादीनां श्रव्यप्लेबैकस्वरूपाणां निरन्तरतारूपेण निर्मितम् अस्ति । कस्य चिन्ता ? सिनेमाध्वनिप्रणालीषु प्राचीनतमः स्टीरियो इति ध्वनिप्रणालीषु चत्वारि चॅनेल्स् ध्वनिरूपेण रिकार्ड् कृतवान्, येन उच्चगुणवत्तायुक्तं परिवेशध्वनिं दर्शयन् प्रथमः सिनेमानुभवः अभवत् रोचकं तत् अस्ति यत् स्टार वार्स् इत्यस्य लोकप्रियतायाः कारणात् श्रव्यप्रौद्योगिक्याः सफलतायां योगदानम् अभवत् । Surround इति एकः प्रणाली अस्ति या भवन्तः गृह-रङ्गमण्डप-वातावरणे सिनेमा-ध्वनि-गुणवत्तायुक्तानि चलच्चित्राणि वादयितुं शक्नुवन्ति । प्रणाली मूलतः चत्वारि श्रव्यचैनेल् समर्थयति स्म, परन्तु पश्चात् संस्करणाः ९.१ स्पीकर् समर्थयन्ति । अस्य ध्वनिप्रणाल्याः नवीनता अस्ति यत् सामान्यध्वनिं अनुकरणीयबहुचैनलध्वनिरूपेण परिवर्तयितुं समर्थः अस्ति । यतो हि मानवकर्णश्रुताः शब्दाः अधिकाधिकाः इव दृश्यन्ते । ते यत् वस्तुतः सन्ति। एतेन चलच्चित्रस्य तस्य ध्वनिपटलस्य च धारणायां सकारात्मकः प्रभावः भवति । डॉल्बी एट्मोस् इत्यस्य तत्क्षणपूर्वं डॉल्बी डिजिटल ध्वनिप्रणाली आसीत् । डिजिटल प्रारूपं सरौण्ड् स्पीकर् इत्यस्य बृहत् सेट् समर्थयति । अस्य कारणात् गृहे सिनेमागुणवत्तायुक्तं ध्वनिं अन्विष्यमाणैः उपयोक्तृभिः सह शीघ्रमेव एतत् प्रारूपं हिट् अभवत् । वक्तारः वासगृहस्य विभिन्नेषु भागेषु स्थापिताः भवन्ति, अपि च प्रायः छतौ स्थापिताः भवन्ति । तेषां समीचीनविन्यासस्य आवश्यकता वर्तते, परन्तु प्रस्ताविता गुणवत्ता पूर्वसमाधानात् महत्त्वपूर्णं भेदं श्रोतुं शक्नोति । अस्य कारणात् गृहे सिनेमागुणवत्तायुक्तं ध्वनिं अन्विष्यमाणैः उपयोक्तृभिः सह शीघ्रमेव एतत् प्रारूपं हिट् अभवत् । वक्तारः वासगृहस्य विभिन्नेषु भागेषु स्थापिताः भवन्ति, अपि च प्रायः छतौ स्थापिताः भवन्ति । तेषां समीचीनविन्यासस्य आवश्यकता वर्तते, परन्तु प्रस्ताविता गुणवत्ता पूर्वसमाधानात् महत्त्वपूर्णं भेदं श्रोतुं शक्नोति । अस्य कारणात् गृहे सिनेमागुणवत्तायुक्तं ध्वनिं अन्विष्यमाणैः उपयोक्तृभिः सह शीघ्रमेव एतत् प्रारूपं हिट् अभवत् । वक्तारः वासगृहस्य विभिन्नेषु भागेषु स्थापिताः भवन्ति, अपि च प्रायः छतौ स्थापिताः भवन्ति । तेषां समीचीनविन्यासस्य आवश्यकता वर्तते, परन्तु प्रस्ताविता गुणवत्ता पूर्वसमाधानात् महत्त्वपूर्णं भेदं श्रोतुं शक्नोति ।
एटमोस् अपि अङ्कीयश्रव्यस्वरूपे आधारितम् अस्ति, परन्तु तस्मिन् अन्यं सङ्गणकनियन्त्रितं आयामं योजयति । फलं त्रिविमध्वनिः प्रायेण सर्वदिशः श्रूयते ।
Dolby Atmos 128 यावत् स्थानिकरूपेण एन्कोडेड् ऑडियो ट्रैक् समर्थयति । नवीनतमश्रृङ्खलासु, चलच्चित्रेषु, वीडियो गेम्स् इत्यत्र च एतत् प्रारूपं प्रयुक्तम् अस्ति ।
अन्येषु विषयेषु गेमिङ्ग् इत्येतत् अभिनवस्य ध्वनिसमाधानस्य बृहत्तमेषु लाभार्थिषु अन्यतमम् अस्ति । डॉल्बी एट्मोस् इत्यस्य उपयोगः प्रथमवारं २०१५ तमे वर्षे स्टार वार्स्: बैटलफ्रण्ट् इत्यस्मिन् चलच्चित्रे अभवत् । एवं ध्वनिप्रौद्योगिक्याः, सम्प्रदायस्य च जगतः विकासस्य मार्गाः पुनः लङ्घितवन्तः ।
अपने घर में सिनेमा ध्वनि कैसे स्थापित करें
गृहे Dolby Atmos ध्वनिं वादयितुं आधुनिकस्वरूपं समर्थयन्तः समुचिताः स्पीकर्-उपकरणाः च आवश्यकाः सन्ति । एतादृशाः अवसराः विशेषतया प्रमुखब्राण्ड्-संस्थानां आधुनिक-टीवी-द्वारा प्रदत्ताः सन्ति । उपकरणेषु Dolby Atmos प्रारूपेण सामग्रीं वादयितुं क्षमता अस्ति, तथा च केषुचित् मॉडल् मध्ये स्पीकर् डिजाइनमध्ये निर्मिताः सन्ति, अतः तेषां अतिरिक्तयन्त्राणां उपयोगस्य आवश्यकता नास्ति यथार्थतः तु ते ध्वनिपट्टिकाभिः प्रदत्तस्य स्थानस्य स्तरात् दूरम् एव सन्ति । टीवी-प्राचीन-संस्करणानाम् स्वामिनः कृते एकः उत्तमः समाधानः स्यात् यत् गृह-रङ्गमण्डप-स्पीकर-समूहेन सह रिसीवरं क्रीत्वा छतौ स्थापयन्तु ।
Home theater – sophisticated professional acoustics with Dolby Atmos [/ caption] एषा व्यवस्था भवन्तं त्रिविमध्वनिस्य पूर्णं लाभं ग्रहीतुं शक्नोति, यत् न केवलं कक्षस्य सर्वतोभ्यः, अपितु उपरि अधः च श्रूयते। शब्दप्रतिबिम्बमाधारितविशेषवक्तारः विकल्पः स्यात् । परन्तु विस्तृता गृहनाट्यव्यवस्था अत्यन्तं महती भवितुम् अर्हति । समाधानं ध्वनिपट्टिका अस्ति, यत् परिवेशं पूर्णध्वनिं च प्रदातुं समर्थं संकुचितं यन्त्रम् अस्ति । https://cxcvb.com/texnika/televizor/periferiya/saundbar-dlya-televizora.html ध्वनिपट्टिका अधिकं स्थानं न गृह्णाति तथा च सम्पूर्णस्य स्पीकरसमूहस्य समानध्वनिस्य गारण्टीं ददाति। परन्तु एतत् ज्ञातव्यं यत् प्रत्येकं ध्वनिपट्टिका Atmos ध्वनिप्रौद्योगिकीम् वादयितुं अनुकूलितं न भवति, अपितु नवीनतमस्वरूपं समर्थयन्तः उपकरणानां संख्या निरन्तरं वर्धमानं वर्तते, तथा च लोकप्रियतमानां ब्राण्ड्-प्रस्तावेषु प्रौद्योगिकी-अनुकूलित-माडलाः पूर्वमेव उपलभ्यन्ते । तथापि अद्यापि अत्यन्तं महत् समाधानम् अस्ति।
Atmos प्रारूपेण चलचित्रं, श्रृङ्खलां, क्रीडां, सङ्गीतं च वादयितुं अस्मिन् प्रारूपेण रिकार्ड् कृता सामग्री अपि आवश्यकी भवति । कुत्र अन्वेष्टव्यम् ? लोकमतस्य विपरीतम्, एतत् तावत् सुलभं नास्ति। सर्वोत्तम समाधानं लोकप्रियप्रवाहमञ्चेषु प्रवेशयुक्तानि कन्सोल् अथवा सेट्-टॉप् बॉक्स् अस्ति । कन्सोलस्य उपयोगेन वयं Dolby Atmos ध्वनिप्रौद्योगिक्या सह Blu-ray तथा UHD Blu-ray प्रौद्योगिकीषु रिकार्ड् कृतानि चलच्चित्राणि श्रृङ्खलानि च वादयितुं समर्थाः भविष्यामः, अथवा Netflix तथा HBO Go द्वारा प्रस्ताविता सामग्री। कन्सोल्-मध्ये Assassin’s Creed, Final Fantasy इत्यादीनि Dolby Atmos ऑडियो इत्यनेन सह क्रीडाणां चयनं अपि प्राप्यते । एट्मोस् स्ट्रीमिंग् सामग्रीयाः वैकल्पिकस्रोताः एप्पल् टीवी ४के, आईट्यून्स च सन्ति । DOLBY ATMOS कथं कार्यं करोति: https://youtu.be/bKeNJNAzDEU
परिवेष्टित ध्वनि प्रौद्योगिकी – विकास की दिशा
यथा भवान् पश्यति, व्यावसायिकप्रस्तावे अधिकाधिकानि उपकरणानि समाविष्टानि सन्ति ये Dolby Atmos प्रौद्योगिक्याः समर्थनार्थं सज्जाः सन्ति। एतत् प्रारूपं क्रमेण नूतनानां टीवी-ध्वनिपट्टिकानां कृते मानकं भवति । इदं अधिकांशटीवीभिः सह संगतं भवति, येन भवन्तः व्यावसायिकं गृहरङ्गमण्डपस्य अनुभवं निर्मातुं शक्नुवन्ति । 3D surround sound प्रौद्योगिकी अस्माभिः सह दीर्घकालं यावत् तिष्ठति इति अन्यत् कारणं अस्ति यत् नवीनतमाः चलच्चित्राः, श्रृङ्खलाः, क्रीडाः च अस्मिन् मानके रिकार्ड् भवन्ति अत: अपि आकर्षकं मनोरञ्जनं प्रदातुं प्रौद्योगिकी-दृष्ट्या सम्भवं जातम्, उच्च-गुणवत्ता-सामग्री-अभ्यस्त-उपयोक्तृणां ध्यानार्थं कम्पनयः स्पर्धां कुर्वन्ति डॉल्बी एट्मोस् प्रौद्योगिक्यां चलच्चित्राणि न केवलं सिनेमागृहेषु अग्रणीः सन्ति, अपितु लोकप्रियतमेषु स्ट्रीमिंग् मञ्चेषु अपि अग्रणीः सन्ति। अतः यन्त्रक्रयणम्, २.
Dolby Atmos system कथं संस्थापयितव्यम्
डॉल्बी एट्मोस् (अन्ये च) विसर्जनध्वनिरङ्गमण्डपानां कृते डिजाइनप्रक्रियायाः अनुशंसितपद्धतिः निम्नलिखितरूपेण अस्ति ।
- चित्रेण सह ध्वनिं मिश्रयितुं तथा च स्थिरतां सुनिश्चित्य स्पीकरं स्क्रीनस्य समीपे स्थापयन्तु।
- श्रवणक्षेत्रस्य आधारेण (दर्शकानां कृते आसनानि) परिवेशवक्तृणां संख्यां स्थानं च निर्धारयन्ति;
- स्क्रीन-ध्वनिं परिवेश-ध्वनिं च संयोजयितुं अग्रे विस्तृत-स्पीकर्-इत्यस्य योजना;
- तथा अन्ततः कक्षस्य ऊर्ध्वतायाः श्रवणक्षेत्रस्य च आधारेण ऊर्ध्वतावक्तृणां संख्यां स्थानं च निर्धारयन्तु।
पर्दा पर स्पीकर
सामान्यतया ±22° तः ±30° पर्यन्तं क्षैतिजकोणः अनुशंसितः भवति । डॉल्बी एटमोस् कृते रिकार्डिङ्ग् तथा पोस्ट-प्रोडक्शन् स्टूडियो किञ्चित् विस्तृतकोणस्य अनुमतिं ददति: २०° तः ४०° (L/R); ९०° तः ११०° पर्यन्तं १२०° तः १५०° पर्यन्तं च ।
पार्श्ववक्तारः
डॉल्बी एटमोस् मानकं केवलं छतस्य अन्तः स्पीकर् योजयितुं न भवति, यथा बहवः कल्पयन्ति, अपितु सर्वेभ्यः अपि उपरि परिवेशध्वनिनिर्माणस्य समग्रप्रभावस्य विषये अस्ति एतत् श्रवणपङ्क्तौ लाउडस्पीकरचयनस्य कारणेन अस्ति । रिक्तस्थानानि पूरयित्वा वयं “छिद्राणि” एकस्मात् वक्तुः अन्यस्मिन् वक्तुः प्रति ध्वनिकूर्दनं च परिहरामः ।
विस्तृत वक्तारः
अग्रे विस्तृताः वक्तारः अग्रे पार्श्वस्पीकरयोः मध्ये स्थानं पूरयन्ति । डॉल्बी तथा डीटीएस विस्तृत साइड स्पीकर को ±60 डिग्री साइड श्रवण रेखा पर स्थापित करने का सुझाव देते हैं।
छत स्पीकर
छतौ स्पीकर् योजयित्वा डॉल्बी एट्मोस् इत्यस्य लक्षणम् अस्ति । व्यावसायिकाः तान् ३५-५५ डिग्री कोणे स्थापयितुं अनुशंसन्ति ।
के के होम थिएटर डॉल्बी एटमोस् प्रौद्योगिक्या सुसज्जिताः सन्ति
उपभोक्तृप्रवृत्तिषु ग्राहकसन्तुष्टिषु च अस्माकं विश्लेषणस्य आधारेण वयं अस्मिन् निष्कर्षे आगताः यत् वर्तमानस्य प्रथमक्रमाङ्कस्य Dolby Atmos होम थिएटर प्रणाली Yamaha RX-V485 अस्ति। https://youtu.be/Uhlui0sEcs0 अद्यत्वे एतत् सर्वाधिकं लोकप्रियं उपकरणम् अस्ति, अस्मिन् रिसीवरः, स्पीकर-समूहः च अस्ति, अपि च अस्मिन् वायरलेस् स्पीकर-संयोजनस्य क्षमता अपि अस्ति इदं उपकरणं बहु-कक्ष-प्रणाली, 4K अल्ट्रा एचडी, द्वि-दिशात्मक-ब्लूटूथ्, नेटवर्क-कार्यैः च सह संगतम् अस्ति । Yamaha RX-V485 इत्यनेन सङ्गीतसेवाः, अन्तर्जालरेडियो, अथवा Wi-Fi अथवा AirPlay इत्यादीनां सुविधानां सुलभं प्रवेशः प्राप्यते । निम्नलिखित डीसी अपि डॉल्बी एट्मोस् प्रौद्योगिक्या सुसज्जिताः सन्ति।
- सोनी बीडीवी-ई4100।
- सोनी बीडीवी-एन9200डब्ल्यूडब्ल्यू।
- डेनॉन एवीआर-एक्स550बीटी।
- VSX-S520D इति ।
- बोस जीवनशैली 650.
तदतिरिक्तं टीवी-इत्येतत् अपि एतया प्रौद्योगिक्या सुसज्जितम् अस्ति : १.
- सोनी XR55A83JAEP.
- फिलिप्स एम्बिलाइट 50PUS6704/12।
- टीसीएल ५५सी८१५।
- एलजी 65SM8500PLA।
संक्षेपः
डॉल्बी इत्यस्य सर्वेषु रूपेषु भवन्तं सुसज्जितसिनेमागृहेषु यत् वयं अभ्यस्ताः स्मः तस्य तुलनीयं ध्वनिं आनन्दयितुं शक्नोति। एट्मोस् इत्यस्य नवीनतमसंस्करणे एतत् भवन्तं नेत्रेषु निमील्य ध्वनिस्य गतिं त्रिषु आयामेषु अनुसरणं कर्तुं शक्नोति । उत्तमं सरौण्ड् साउण्ड्-प्रणालीं निर्मातुं सस्तो न भवति, परन्तु विपण्यां स्पीकर्-एम्प्लीफायर्-इत्यादीनां घटकानां च सम्पूर्ण-समूहाः सन्ति, तथैव उचित-मूल्येषु संकुचित-सबवूफर-इत्यादीनि अपि सन्ति
